Czy wiesz, że… już za niespełna 3 miesiące – 25 września br. wejdą w życie przepisy ustawy o ochronie sygnalistów?! Wiąże się to z nowymi obowiązkami dla pracodawców, którzy będą zobowiązani do wdrożenia nowych procedur związanych z ochroną sygnalistów.
Nowe regulacje dotyczące sygnalistów wdrażają do polskiego porządku prawnego przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej.
Kogo dotyczy ustawa o ochronie sygnalistów?
Do stosowania przepisów ustawy o ochronie sygnalistów będą zobowiązani pracodawcy zarówno z sektora prywatnego, jak i publicznego, którzy zatrudniają co najmniej 50 osób. Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty oraz osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia. Warto mieć zatem na uwadze fakt, że przy ustalaniu liczby pracowników, pracodawca będzie zobowiązany uwzględnić osoby zatrudnione również na podstawie umów cywilnoprawnych (tj. umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa agencyjna) czy samozatrudnionych.
Wskazany wyżej 50-osobowy próg nie ma zastosowania do podmiotu prawnego wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska.
Oznacza to, że przedsiębiorca prowadzący usługi finansowe (np. biuro rachunkowe), który zatrudnia poniżej ww. progu, będzie zobowiązany do wdrożenia obowiązków wynikających z ustawy o ochronie sygnalistów.
Kto może być sygnalistą?
Sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym:
- pracownik,
- pracownik tymczasowy,
- osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
- przedsiębiorca,
- prokurent,
- akcjonariusz lub wspólnik,
- członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
- osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy,
- stażysta,
- wolontariusz,
- praktykant,
- funkcjonariusz w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin,
- żołnierz w rozumieniu art. 2 pkt 39 ustawy o obronie Ojczyzny,
- osoba będąca kandydatem na pracownika lub współpracownika.
Co wprowadza ustawa o ochronie sygnalistów?
Celem ustawy o ochronie sygnalistów jest z jednej strony wprowadzenie regulacji prawnych, dzięki którym osoby mające wiedzę lub będące świadkami nieprawidłowości i nadużyć prawa będą o tym informowały chętniej niż do tej pory. Ma to zwiększyć wykrywalność przestępstw, zaniedbań i przypadków niegospodarności. Z drugiej jednak strony ustawa ma na celu ochronę osób zgłaszających naruszenie prawa niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy lub pełnienia służby.
Rodzaje zgłoszeń
Zgłoszenie wewnętrzne to ustne lub pisemne przekazanie podmiotowi prawnemu informacji o naruszeniu prawa.
Zgłoszenie zewnętrzne to ustne lub pisemne przekazanie Rzecznikowi Praw Obywatelskich albo organowi publicznemu informacji o naruszeniu prawa.
Ujawnienie publiczne to podanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej przez samego sygnalistę (ujawniającego), w tym również z możliwością pominięcia pozostałych kanałów zgłoszeń.
Jakie obowiązki ma pracodawca w związku z nową ustawą o ochronie sygnalistów?
W wielkim skrócie – pracodawca, który zostanie objęty ustawą o ochronie sygnalistów, będzie zobowiązany do stworzenia wewnętrznej procedury dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych w związku z tym zgłoszeniem.
Jaką ochronę ma sygnalista?
Sygnalista podlega szczególnej ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Warunkiem takiej ochrony jest konieczność istnienia podstaw do sądzenia przez sygnalistę, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa. Wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań.
Ochroną objęte są również osoby pomagające sygnaliście, osoby trzecie – współpracownicy, krewni, którzy mogą doświadczyć negatywnych skutków zgłoszenia nieprawidłowości a także podmioty prawne powiązane z osobą dokonującą zgłoszenia.
Sankcje za naruszenie ustawy o ochronie sygnalistów
Ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje wysokie kary za jej niewdrożenie lub uniemożliwianie dokonywania zgłoszeń. Szczegółowe rodzaje kar wymieniono w rozdziale 6 ustawy o ochronie sygnalistów.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17, Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1, Dz. Urz. UE L 265 z 12.10.2022, str. 1 oraz Dz. Urz. UE L 150 z 09.06.2023, str. 40)
